บทคัดย่อ

ในวิทยานิพนธ์ฉบับนี้ผู้วิจัยมุ่งที่จะศึกษาวิเคราะห์ความเชื่อพญานาคที่มีอิทธิพลผลต่อพิธีกรรมของชาวอำเภอโพนพิสัย จังหวัดหนองคายโดยผู้วิจัยกำหนดวัตถุประสงค์ไว้ ๓ ประการ คือ (๑) เพื่อศึกษาพญานาคที่ปรากฏในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา (๒) เพื่อการศึกษาความเชื่อพญานาคของชาวอำเภอโพนพิสัยจังหวัดหนองคาย (๓) เพื่อศึกษาวิเคราะห์อิทธิพลความเชื่อพญานาคที่มีต่อพิธีกรรมของชาวอำเภอโพนพิสัยจังหวัดหนองคาย

ผลการวิจัยพบว่า พญานาคในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทมีกำเนิดมาจากการกระทำกรรม ๒ ประการคือ  (๑) กุศลกรรม และ (๒) อกุศลกรรม เช่น การรักษาอุโบสถศีลแล้วปรารถนาความเป็นนาค หรือการละเมิดพระวินัย เป็นต้นโดยพญานาคจะมีบ่อเกิดจากกำเนิด ๔ พระพุทธศาสนายืนยันว่า พญานาคเป็นสัตว์ที่มีอยู่จริงในฐานะที่เป็นสัตว์ประเภทหนึ่งที่มีกำเนิดในจักรวาลนี้

          สำหรับความเชื่อพญานาคของชาวอำเภอโพนพิสัย มีพัฒนาการมาจากความเชื่อในเรื่อง (๑) การบูชางู  (๒) การบูชาวิญญาณบรรพบุรุษก่อนที่จะนับถือ ศาสนาพราหมณ์และพระพุทธศาสนาโดยเฉพาะพระพุทธศาสนานิกายเถรวาท ความเชื่อเรื่องพญานาคของชาวอำเภอโพนพิสัยได้รับการฟื้นฟูและพัฒนาให้เข้ากับความเชื่อของพระพุทธศาสนามาจนกระทั่งถึงปัจจุบัน

สำหรับความเชื่อของชาวพุทธในอำเภอโพนพิสัย จังหวัดหนองคายที่มีต่อพญานาคและพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับพญานาคนั้นพบว่า

 (๑) ชาวอำเภอโพนพิสัยเชื่อว่าพญานาคมีอยู่จริงและเกิดมาจากกำเนิด ๔ ตามหลักคำสอนของพระพุทธศาสนา คือ ๑) อัณฑชะ ได้แก่ นาคที่เกิดจากฟองไข่ (๒) ชลาพุชะ ได้แก่ นาคที่เกิดในครรภ์ (๓) สังเสทชะ ได้แก่ นาคที่เกิดในเถ้าไคล (๔) โอปปาติกะ ได้แก่ นาคที่เกิดโดยการผุดเกิด เมื่อเกิดมาแล้วก็จะอยู่ภายใต้การปกครองของพญานาค ๔ ตระกูลคือ (๑) ตระกูลพญางูวิรูปักษ์             (๒) ตระกูลพญางูเอราปถะ (๓) ตระกูลพญางูฉัพยาปุตตะ (๔) ตระกูลพญางูกัณหาโคตมกะ โดยมีท้าววิรูปักข์เป็นผู้ (๒) ความเชื่อเรื่องพญานาคของชาวอำเภอโพนพิสัยมีอิทธิพลต่อพิธีกรรมหลายประการ เช่น การบวงสรวงบูชาพญานาคในเทศกาลบั้งไฟพญานาค พิธีกรรมการอธิษฐานเป็นลูกพญานาค พิธีกรรมการไหลเรือไฟ เป็นต้น นอกจากนั้นยังมีอิทธิพลต่อพิธีกรรมเกี่ยวเนื่องกับการดำรงชีวิต เช่นพิธีกรรมปลูกเรือน พิธีกรรมขึ้นบ้านใหม่ พิธีกรรมบุญกองหด (ฮดสรงน้ำ) พิธีบุญเข้ากรรม พิธีบายสีสู่ขวัญ เป็นต้น ซึ่งเป็นพิธีกรรมที่ทรงคุณค่า บังเกิดจากความเชื่อเกี่ยวกับพญานาคของชุมชนท้องถิ่น และยังคงสืบทอดต่อกันมาจนถึงยุคปัจจุบันนี้เช่นกัน

ดาวน์โหลด